Arbeidsongeval juridisch bekeken

Het doel van preventie is arbeidsongevallen en beroepsziekten te vermijden. De wettelijke omschrijving van het begrip ‘arbeidsongeval’ wordt verder aangevuld door de rechtspraak. De invulling van een aantal begrippen van de wettelijke bepaling, kan wel wat verduidelijking gebruiken.

   
Definitie

‘Een arbeidsongeval is een plotse gebeurtenis die een letsel veroorzaakt en die voorvalt tijdens en door het feit van uitvoering van de arbeidsovereenkomst’. Juridisch bekeken zijn er in deze definitie twee bestanddelen te onderscheiden: een ongeval met letsel en de band tussen ongeval en arbeid.

Ongeval met letsel

De definitie van ’ongeval’ in deze context is de volgende: een plotse gebeurtenis die een lichamelijk letsel veroorzaakt waarvan de oorzaak (of één van de oorzaken) buiten het organisme van de getroffene ligt.

Een letsel kan een fysiek of een psychisch letsel zijn. Ook beschadiging van prothesen of medische hulpmiddelen (bril, gehoorapparaat, …) kunnen letsels zijn.

De rechtspraak omschrijft een plotse gebeurtenis als een duidelijk in de tijd lokaliseerbare gebeurtenis die slechts een korte tijdsspanne in beslag neemt. Het criterium van de plotse gebeurtenis wordt gebruikt om het onderscheid te maken tussen ongeval en ziekte. Wanneer een letsel het gevolg is van een langzame degradatie van de gezondheidstoestand, gaat het om een ziekte. De normale uitoefening van de dagtaak kan een plotse gebeurtenis uitmaken, op voorwaarde dat een element in die uitoefening het letsel veroorzaakt kan hebben. Banale handelingen (bijvoorbeeld een trap afdalen) horen daar niet bij.

De uitwendige oorzaak betekent dat de oorzaak van het letsel buiten het organisme van het slachtoffer ligt. Dit element is vooral van belang op het vlak van het tegenbewijs. De wet voorziet immers een vermoeden ten voordele van het slachtoffer van een arbeidsongeval: wanneer de getroffene een plotse gebeurtenis en het bestaan van een letsel kan aantonen, wordt het letsel vermoed door een ongeval te zijn veroorzaakt. De arbeidsongevallenverzekeraar kan dan proberen een tegenbewijs te leveren door aan te tonen dat de oorzaak van het letsel niet in de plotse gebeurtenis ligt.

Band met de arbeid

Een tweede aspect van een arbeidsongeval is dat het een werknemer overkomt tijdens en door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst.

Er is sprake van uitvoering van zijn arbeidsovereenkomst van zodra er een juridische mogelijkheid tot uitoefenen van gezag is en zolang de werknemer in zijn persoonlijke vrijheid wordt beperkt.

De mogelijkheid van gezag is voldoende, het gezag moet niet effectief worden uitgeoefend. Het gaat dus niet alleen om ongevallen

- in de onderneming zelf of de plaats waar de arbeid normaal wordt verricht;

- tijdens de normale arbeidsuren;

- tijdens de uitvoering van het werk: uitvoering van het contract is immers ruimer dan uitvoering van het werk.

De gezagsverhouding duurt zolang de werknemer in zijn persoonlijke vrijheid wordt beperkt. Dit kan ook het geval zijn tijdens de pauze: van belang daarbij is de plaats van de pauze en de tijdsbesteding. Als de werknemer zijn pauze gebruikt voor een normale tijdsbesteding die past in de uitvoering van de overeenkomst, gaat de rechtspraak ervan uit dat de gezagsverhouding blijft bestaan. Gaat het om een louter persoonlijke bezigheid die buiten de normale vrijetijdsbesteding valt, dan is er geen sprake meer van gezag (behalve in geval van toestemming van de werkgever).

Aanverwante verplichtingen

Evenementen ingericht door de werkgever of met zijn toelating, worden gelijkgesteld met de uitvoering van de arbeidsovereenkomst. Dit zijn bijvoorbeeld bedrijfsfeestjes met een morele verplichting om aanwezig te zijn, sportmanifestaties die verband houden met het bedrijf, externe opleidingen, vakbondsvergaderingen, …

Het behelst ook ‘zending’ in uitvoering van hun arbeidsovereenkomst. Bij werknemers die gedurende langere tijd buiten hun woning moeten verblijven om hun opdracht te vervullen, situeert het hele verblijf (inclusief het traject naar huis of naar de onderneming) zich in de uitvoering van de arbeidsovereenkomst, behalve in het geval van een persoonlijke bezigheid buiten een normale vrijetijdsbesteding.

Weg naar en van het werk

Een ongeval op de weg naar en van het werk wordt ook aanzien als een arbeidsongeval. Dat is het normale traject dat de werknemer moet afleggen om zich van zijn verblijfplaats te begeven naar de plaats waar hij werkt en omgekeerd. Het traject blijft normaal indien de werknemer nodige en te verantwoorde omwegen maakt. Carpooling kan een reden zijn, of het wegbrengen of ophalen van de kinderen. Enkele andere trajecten zijn ook gelijkgesteld met de weg naar en van het werk: de weg naar en van de plaats waar hij zijn maaltijd neemt of aanschaft, van het werk naar de plaats waar hij een beroepsgebonden opleiding volgt en vandaar naar zijn woonplaats, …

Schorsing

Tijdens periodes van schorsing van de arbeidsovereenkomst (bijvoorbeeld bij ziekte, staking, vakantie, …) is er geen uitvoering van de arbeidsovereenkomst, dus kan er zich ook geen arbeidsongeval voordoen. Anders is het wanneer de werknemer tijdens een schorsingsperiode toch in opdracht van de werkgever handelt (bijvoorbeeld wanneer hij zich naar de controlearts begeeft tijdens een periode van arbeidsongeschiktheid).

Fout

Een fout van de werknemer, zoals bijvoorbeeld een grove onvoorzichtigheid of roekeloos gedrag, sluit de toepassing van de arbeidsongevallenwet niet uit. Alleen wanneer het slachtoffer het ongeval opzettelijk zou hebben veroorzaakt, kan er geen beroep gedaan worden op de regeling inzake arbeidsongevallen.

Ook daden van agressie, vechtpartijen, intoxicatie, dronkenschap, zelfmoord(pogingen), aanranding en ongewenst seksueel gedrag op het werk sluiten de toepassing van de arbeidsongevallenwet niet uit, tenzij de arbeidsongevallenverzekeraar kan bewijzen dat de feiten niets te maken hebben met de uitvoering van de arbeidsovereenkomst of dat de band met de arbeid doorbroken is.

• Gebaseerd op een tekst van Valérie Vervliet, Juriste, assistente UIA